Monitor sociale veiligheid
Tussen 2014 en 2016 was een daling te zien in het aandeel leerlingen binnen het voortgezet (speciaal) onderwijs (v(s)o) dat slachtoffer was van pesten en deze daling zet zich in 2018 voort. In 2018 geeft 5% van de leerlingen aan gepest te zijn, ten opzichte van 11% in 2014 en 8% in 2016. Omdat er sprake is van drie meetmomenten waartussen een daling te zien is in het percentage leerlingen dat gepest wordt, kunnen we hier spreken van een significante trend, aldus de Monitor sociale veiligheid.
10.000 jongeren
In het kader van de Week tegen pesten speelden in september meer dan 10.000 jongeren onze dilemmagame Mikpunt, onderdeel van ons project VRIEND&VIJAND in de klas. De door ons verzamelde data laat zien dat jongeren massaal de rol van verdediger kiezen! (zie onder)
Dagelijks bombarderen media, politici en organisaties ons met zorgen en angstbeelden. Waar we vroeger een gezamenlijke angst deelden voor een almachtige God, zorgen individualisering, social media en filterbubbels er tegenwoordig voor dat onze angsten versnipperd raken. De dreiging van terrorisme, onzekerheid over klimaatverandering, beelden van vluchtelingenstromen, gevoelens van onveiligheid op straat, de retoriek van Islamisering of wantrouwen rondom vaccinaties; de angsten vliegen je om de oren. Je zou er bang van worden.
Nu is angst an sich een nuttige emotie. Het maakt ons alert, zet ons in een actiestand en draagt zo bij aan onze overleving. We letten beter op, nemen voorzorgsmaatregelen die zorgen dat we veilig blijven. Angst zorgt ervoor dat we gevaar het hoofd kunnen bieden. Dat gebeurt op individueel niveau, maar ook op maatschappelijk niveau. Sinds eind jaren ‘90 is er in Europa een veiligheidsindustrie ontstaan, waar miljarden in omgaan, zo laat een internationaal onderzoek van 20 Europese journalisten, waaronder de Correspondent, zien. Versterkt door de angst voor terroristische aanslagen en de wens om al het mogelijke gevaar in te dammen, beroepen we ons steeds vaker op vooroordelen en stereotypen, en wordt technologie als camera’s, drones, bodyscanners, biometrische controles en hacksoftware ingezet om ons “veilig” te houden. Onze veiligheidsindustrie is booming business. Maar voor ons gevoel van veiligheid betalen we een hoge prijs.
Onderzoek van de Nationale Ombudsman laat zien dat er steeds vaker noodmaatregelen zoals een verbod op demonstraties worden genomen, in naam van onze veiligheid. Hierdoor komt de vrijheid van meningsuiting in het gedrang. Mensen met een donkere huidskleur of Islamitische kenmerken worden geassocieerd met gevaar en dreiging, wat directe gevolgen voor hun bewegingsvrijheid heeft. Zo worden ze vaker gecontroleerd of met wantrouwende blik aangekeken. Mannen verdwijnen uit de kinderopvang, omdat ouders vrezen voor een nieuwe pedofiliezaak. Kinderziektes steken weer de kop op, omdat vaccinaties worden gewantrouwd. Daarnaast is de “sleepwet” aangenomen die onze veiligheidsdiensten het recht geven om grote(re) hoeveelheden mensen, telefoons, laptops of andere apparatuur tegelijkertijd af te luisteren.
De vraag werpt zich op of onze angsten nog in verhouding staan tot de reële dreigingen. Wat buiten kijf staat, is dat onze angsten op zichtbare én onzichtbare wijze invloed hebben op hoe we onze samenleving inrichten, op de politiek die we bedrijven en de beslissingen die we nemen in naam van onze veiligheid en bescherming. Deze maatregelen hebben gevolgen voor mensenrechten, onze vrijheid, privacy en intermenselijk contact. Het bezweren van onze maatschappelijke angsten plaatst ons daarmee voor dilemma’s: hoe behouden we vrede en vrijheid, en minimaliseren we bedreiging, maar bewaken we tegelijkertijd belangrijke waarden binnen onze open en democratische samenleving?
In een wereld waarin wij ons in ons gedrag, beleid, keuzes en stemgedrag deels laten bepalen door onze angsten, is angst handelswaar geworden. Wie de knop bezit waarmee angst bewerkstelligd, bezworen of gemanipuleerd kan worden, heeft duidelijk goud in handen. Gelukkig bezit niemand deze knop. Of toch wel?